ប្លាតុងជាទស្សនវិទូក្រិកដ៏ល្បីម្នាក់ដែលបានពន្យល់មនុស្សឲ្យស្គាល់ពីជីវិតប្រកបដោយឧត្តមភាព។ ទស្សនវិជ្ជាជីវិតរបស់ប្លាតុងរួមមាន ៖
១) គិតហើយគិតទៀត៖ ប្លាតុងនិយាយថាគំនិតគឺជាប្រភពនៃអ្វីៗទាំងអស់។ បើមើលមកមនុស្សសព្វថ្ងៃវិញឃើញថាហាក់ដូចជាមមាញឹកណាស់មិនសូវមានពេលគិតឲ្យស្គាល់ខ្លួនឯងឡើយគឺគេមិនដឹងថាតើគេយកជីវិតរបស់គេមកធ្វើអ្វីឲ្យបានជាប្រយោជន៍។ គេធ្វើនេះបន្តិចធ្វើនោះបន្តិចឲ្យមើលទៅថាខ្លួនរវល់ណាស់តែការពិតរវល់តែរឿងស៊ី ដេកបង្កើតកូនដើម្បីបន្ថយភាពអផ្សុកប៉ុណ្ណោះតែជារឿយៗមនុស្សក៏ចាប់អផ្សុកនឹងរឿងដែលគេថាគេធ្វើដើម្បីបន្ថយភាពអផ្សុករបស់គេដដែលហើយគេក៏រកល្បែងលេងថ្មីទៀត។
មនុស្សច្រើនតែរស់ត្រាប់តាមទំនោរសង្គមខ្លះចំណាយពេលលើពិធីសាសនាដោយមិនបានពិចារណារកអត្ថន័យនៃទង្វើនោះខ្លះរវើរវាយជ្រួលច្រាល់ស្វែងរកភាពល្បីឈ្មោះ និងទ្រព្យសម្បត្តិ។
ប្លាតុងថាត្រូវស្គាល់ខ្លួនឯងពិសេសត្រូវពិចារណារកហេតុផលហើយកម្មវត្ថុនៃការពិចារណាគឺយកខ្លួនឯងជាកម្មវត្ថុ។ ប្លាតុងបង្រៀនឲ្យយើងយកខ្លួនយើងទៅប្រដូចនឹងមនុស្សដែលយើងចង់ដូចហើយសួរមកខ្លួនឯងថាតើអ្វីទៅជាអត្ថន័យនៃការដូចគេនោះ? ក្រោយពីសួរខ្លួនឯងរួចត្រូវឆ្លើយដោយស្មោះត្រង់មកខ្លួនឯងដោយវិភាគពិភាក្សា និងសំយោគគំនិតនោះជាមួយអ្នកចេះដឹងដែលអាចប្រាប់ថាគំនិតនោះត្រូវ ឬខុស។ ប្លាតុងអះអាងថាបើបានពិភាក្សាលើពហុគំនិតអាចជួយឲ្យយើងមើលបានកាន់តែច្រើនជ្រុងនៃបញ្ហាគឺអាចចៀសវាងកំហុសបានច្រើន។
ទោះបីជាប្លាតុងបង្រៀនឲ្យយើងសំយោគគំនិត និងគំនិតអ្នកចេះដឹងក៏ដោយតែមានចំណុចមួយដែលប្លាតុងបានហាមដាច់ខាតគឺមិនត្រូវធ្វើតាមមនុស្សភាគច្រើនទេព្រោះថាខុស និងត្រូវមិនសំដៅលើចំនួនអ្នកគាំទ្រឡើយ។ មានអ្នកគាំទ្រច្រើនមិនប្រាកដថាត្រូវមានអ្នកគាំទ្រតិចក៏មិនបញ្ជាក់ថាខុស។ មើលចុះហ្គាលីឡេតែម្នាក់ឯងហ៊ានស្រែកថាផែនដីមានរាងមូល។ គាត់ត្រូវបានមនុស្សសម័យនោះថាឆ្កួត។ គតិជំនាន់ក្រោយមួយថា “ក្នុងសង្គមពេលមនុស្សម្នាក់ឆ្កួតគេងាយនឹងមើលឃើញពីភាពឆ្កួតនោះណាស់។ ប៉ុន្ដែកាលណាមនុស្សជិតមួយសង្គមឆ្កួតវិញនោះគេមិនងាយកត់សម្គាល់ឃើញភាពឆ្កួតនោះឡើយ។
កាលដែលអ៊ីស្រាអែលមិនទាន់បានបង្កើតជាប្រទេសឡើងវិញលោកស្រី ហ្គោលដាមែរ៍ បានប្រាប់ទៅស្វាមីគាត់ថាគាត់បានសម្រេចចិត្ដត្រឡប់ទៅទឹកដីនោះវិញ។ ពេលស្វាមីគាត់សួរថាម្ដេចមិនពិភាក្សាជាមួយគាត់សិន? លោកស្រីបានឆ្លើយភ្លាមថាខ្ញុំបានពិភាក្សាច្បាស់លាស់ហើយ។ ជាមួយនរណា? ជាមួយខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់! នេះហើយសម្ដីរបស់មនុស្សដែលចេះថ្លឹងថ្លែងពិចារណា និងមានទំនុកចិត្ដលើខ្លួនឯង។
មុនពេលដែលទស្សនវិទូមានឈ្មោះជាទស្សនវិទូពួកគាត់តែងត្រូវបានគេហៅថាឆ្កួតតែជារបៀបឆ្កួតមួយដែលចុងក្រោយនាំប្រយោជន៍ឲ្យមនុស្សជាតិ។ ពេលកំពុងលាងចានគុយទាវហូជីមិញបាននិយាយថាគាត់នឹងរំដោះប្រទេសវៀតណាមចេញពីអាណានិគមបារាំង។ កាលនោះគេបានសើចចំអកគាត់តែទីបំផុតគាត់ត្រូវបានជនជាតិវៀតណាមលើកជាវីរបុរសជាតិ។
២) បំពេញចន្លោះខ្វះខាតរបស់យើងតាមគំរូអ្នកដែលយើងស្រឡាញ់៖ មនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់គឺជាមនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់កោតសរសើរ និងគោរពដោយសារមនុស្សនោះមានចំណុចល្អពិសេសលើសពីយើងមិនមែនស្រឡាញ់ព្រោះតម្រូវការភេទឡើយ។ មនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់ក្នុងគំនិតរបស់ប្លាតុងគឺជាមនុស្សដែលមានឧត្ដមគតិមិនមែនមានតែរូបសម្បត្ដិតែជាមនុស្សដែលមានគុណធម៌លើសយើងហើយយើងចង់កែប្រែខ្លួនតាមចំណុចល្អនោះតែមិនមែនធ្វើតាមបង្គាប់បញ្ជាគេដើម្បីផ្គាប់ផ្គុនគេឡើយ។ ត្រង់នេះហើយដែលប្លាតុងថាមនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់ត្រូវតែជាមនុស្សដែលយើងគោរព។ មនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់ដូចដែលប្លាតុងលើកឡើងគឺអាចជួយរុញច្រានយើងឲ្យប្រើអស់សក្តានុពលដែលយើងមានទៅធ្វើប្រយោជន៍នានា។
ប្តីប្រពន្ធដែលស្រឡាញ់គ្នាពេលរួមរស់ជាមួយគ្នាមិនគួរស្រឡាញ់គ្នាដូចដែលពួកគេស្រឡាញ់គ្នាពីដំបូងទេតែគឺត្រូវតែរួមគ្នាកែប្រែគ្នាពីដៃគូស្នេហាឲ្យក្លាយទៅជាដៃគូជីវិតដែលមានបុព្វហេតុជីវិតរួមគ្នាទៅតាមអ្វីដែលគេបានពិភាក្សា។ គូស្វាមីភរិយានោះមិនត្រឹមតែជាដៃគូស្នេហាភេទឡើយតែជាដៃគូជីវិតដែលរួមសុខរួមទុក្ខគ្នាដើម្បីសម្រេចបុព្វហេតុជីវិតជាក់លាក់ដែលលើសពីសុភមង្គលគ្រួសារគេហោចបំផុតក៏ដើម្បីសហគមន៍របស់គេខ្លះមានបុព្វហេតុរស់ដើម្បីជាតិមាតុប្រទេស និងខ្ពស់បំផុតគឺដើម្បីមនុស្សជាតិទាំងមូល។ ពួកគេមានកម្ពស់ទឹកចិត្តប្រហាក់ប្រហែលគ្នាបើទោះបីជាពួកគេអាចមានសមត្ថភាពមិនស្មើគ្នា។ ពួកគេយល់ដូចគ្នាថាបើត្រឹមតែចាប់ដៃគ្នាបង្កើតកូន និងផ្ដល់សុភមង្គលដល់គ្នាដោយមិនខ្វល់ពីសុខទុក្ខមនុស្សដែលនៅជុំវិញពួកគេទំនងជាជ្រើសរើសយកផ្លូវដែលដើរតែម្នាក់ឯងវាប្រសើរជាង។
៣) យល់ដឹង និងអាចបកស្រាយបានពីសម្រស់របស់គំនូរ ឬទេសភាព ឬវត្ថុទាំងឡាយណាដែលខ្លួនស្រឡាញ់៖ ប្លាតុងជាមនុស្សល្អិតល្អន់ និងចេះសង្កេត។ ជាទូទៅមនុស្សមិនដឹងសូម្បីតែចិត្ដគេផ្ទាល់ថាហេតុអ្វីទើបគេចូលចិត្ដរបស់អ្វីមួយ។ គេគ្មានមនោសញ្ចេតនាចំពោះវត្ថុនានាជុំវិញខ្លួនឡើយទើបគេចង់បានរបស់នោះហើយបន្ដិចមកគេក៏នឿយណាយ។
ប្លាតុងថាទ្រព្យសម្បត្តិដ៏អស្ចារ្យបំផុតគឺការរស់នៅដោយសប្បាយចិត្ដជាមួយនឹងរបស់បន្តិចបន្តួចដែលខ្លួនមានដោយរកឲ្យឃើញជំនក់ចិត្តផ្ទាល់ខ្លួន និងថាតើហេតុអីបានជាស្រឡាញ់ដកចិត្តមិនបានពីវត្ថុនោះ? មនុស្សខ្លះស្រឡាញ់ទេសភាពពេលថ្ងៃរៀបលិចទិដ្ឋភាពព្រៃភ្នំមានជ្រោះជ្រៅ ឬទីវាលរហោឋានវត្ថុបុរាណរូបគំនូរ ឬអ្វីផ្សេង។ របស់ទាំងនោះមានភាពទន់ភ្លន់ និងថាមពលដែលអាចត្បាញ់ចិត្ដយើងឲ្យវេញចូលជាមួយវា។ ពេលដែលសម្លឹងកាន់តែយូរយើងកាន់តែមានអារម្មណ៍ហាក់រលាយចូលជាមួយវា។
អ្វីដែលទាក់ចិត្ដគេហៅថាសម្ជស្ស/សោភ័ណតែជាសច្ចៈគ្រប់អត្ថិភាពទាំងអស់ (ភាពតាំងនៅបានទាំងវត្ថុ និងទស្សនីយភាព) សុទ្ធតែមានសម្ផស្សដែលនោះជាសម្ផស្សនៃសច្ចៈតាមភាពពិតរបស់វត្ថុនោះមិនមែនទាល់តែយើងស្រឡាញ់ទើបមានសម្ជស្សឡើយ។ នោះជាការបញ្ញត្តិថាជាសម្ជស្សទៅវិញទេប៉ុន្ដែកម្រមានមនុស្សមើលអ្វីមួយតាមភាពពិតរបស់វាណាស់។ ជាទូទៅមនុស្សនឹងមើលអ្វីមួយទៅតាមភាពជារបស់ខ្លួនគេមិនមែនទៅតាមភាពពិតរបស់វត្ថុនោះឡើយ។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសម្ដែងថាពិភពលោកនេះកើតឡើងដោយចិត្ដមានន័យថាអត្ថិភាពទាំងឡាយលើលោកនេះត្រូវបានបញ្ញត្តិដោយចិត្ដ។ ដោយអវិជ្ជាមនុស្សមិនបានមើលដល់សច្ចៈនៃអត្ថិភាពឡើយ។ ពណ៌សដែលយើងហៅថាសវាមើលទៅដូចជាពណ៌ស្វាយក្រោមភ្លើងពណ៌ក្នុងក្លិបរាត្រី។ ពណ៌ស ឬស្វាយគឺមនុស្សហ្នឹងហើយហៅវាថាពណ៌ស ឬស្វាយថ្មីៗនេះប្រធានាធិបតីហ្ស៊ីមបាវ៉េលោក Robert Mugabe បានបញ្ចេញមតិរឿងការរើសអើងជនស្បែកខ្មៅ។ គ្មានអ្វីលើសពីការបញ្ញត្តិរបស់មនុស្សឡើយដែលយកពណ៌សតំណាងសភាវល្អឯពណ៌ខ្មៅតំណាងសភាវអាក្រក់។ ហេតុនេះហើយទើបប្លាតុងឲ្យប្រឹក្សាយោបល់ជាមួយអ្នកចេះដឹងដើម្បីកាត់បន្ថយកំហុសដែលអាចកើតមានឡើងដោយសារតែមើលមិនគ្រប់ជ្រុង។
សម្ឆស្សទាំងឡាយដែលយើងទទួលបានដោយមើលដល់សច្ចៈនៃវត្ថុដែលលើសពីយកភ្នែកទៅមើលនាំឲ្យយើងលែងប្រកាន់ឯការវង្វេងដោយមិនស្គាល់សច្ចៈនាំឲ្យកើតលោភៈ ទោសៈ និងមោហៈដែលធ្វើឲ្យមានអារម្មណ៍ថាខ្វះរហូត។ គេមិនអាចរកសម្ភារឯណាលើលោកនេះមកបង្គ្រប់ភាពស្រេកឃ្លាននៃចិត្ដបានឡើយ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនយើងឲ្យទៅដល់សច្ចៈដើម្បីដោះស្រាយរឿងនេះឯប្លាតុងថាត្រូវរកឲ្យឃើញសម្ផស្ស/សោភ័ណដែលផុសចេញពីអ្វីមួយដែលជួយឲ្យអ្នកដែលសញ្ជឹងគិតឈានដល់សេចក្តីស្ងប់។ ចំណុចនេះមិនស្របនឹងសមាធិរបស់ព្រះពុទ្ធដែលមិនស្ថិតលើវត្ថុនិម្មិតក្រៅខ្លួនតែគឺនៅលើដង្ហើមរបស់អ្នកបដិបត្ដិផ្ទាល់។
៤) កែប្រែសង្គម។ ប្លាតុងបានផ្ដល់មេរៀនយ៉ាងច្រើនអំពីសង្គម និងរដ្ឋាភិបាលថាតើគួរធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីបានសង្គមស្មើភាពគ្នា។ ប្លាតុងជាអ្នកផ្តើមគំនិតបង្កើតសភានៅឆ្នាំ ៣៨៧ មុន គ.ស។ គាត់ឲ្យតម្លៃលើគុណធម៌ និងចង់ឲ្យសង្គមមានយុត្តិធម៌ និងស្មើភាពគ្នា។
ប្លាតុងបានយកលំនាំនៃគោលការណ៍ដឹកនាំរបស់ស្បាតាដែលទាំងការរស់នៅ សេដ្ឋកិច្ច ការរៀនសូត្រគឺដើម្បីសាងអ្នកប្រយុទ្ធ។ ប្លាតុងយកគំរូនេះមកកែច្នៃសង្គមតែមិនមែនឲ្យមនុស្សគ្រប់គ្នាក្លាយជាអ្នកប្រយុទ្ធទេតែជាឧត្តមមនុស្ស។ ក្នុងសៀវភៅសាធារណរដ្ឋប្លាតុងថាកុំយកភាពល្បីល្បាញរបស់កីឡាករ អ្នកចម្រៀង ឬអ្នកមានជាដើមមកធ្វើជាគំរូសង្គមព្រោះមនុស្សទាំងនោះមិនអាចនាំមកនូវភាពស្មើភាពគ្នាក្នុងសង្គមទេ។
មនុស្សដែលប្លាតុងយកជាគំរូគឺមនុស្សដែលបានធ្វើប្រយោជន៍ដល់សង្គមជាមនុស្សសាមញ្ញចេះយកចិត្តទុកដាក់ដល់សហគមន៍ដែលខ្លួនរស់នៅគឺ «មគ្គុទ្ទេសក៍សហគមន៍»។
ប្លាតុងមិនចង់បានការដឹកនាំបែបប្រជាធិបតេយ្យដាក់នៅក្រុងអាថែនទេកាលនោះ។ គាត់យល់ថាពេលដែលពលរដ្ឋមិនចេះគិតពិចារណាប្រកបដោយសុភវិនិច្ឆ័យមិនចេះបែងចែកខុសត្រូវ គ្មានឧត្ដមគតិជីវិត ចេះតែរស់តាមគេតាមឯងនោះប្រជាធិបតេយ្យប្រើមិនបានជាប្រយោជន៍ច្រើនឡើយ។
ពេលពលរដ្ឋមានការយល់ដឹងមានការទទួលខុសត្រូវចេះរស់នៅជាអ្នកជាដោយភាពថ្លៃថ្នូរស្គាល់ភាពជាម្ចាស់របស់ខ្លួនទើបប្រជាធិបតេយ្យផ្ដល់ផ្លែផ្កាដល់ពលរដ្ឋ។ ក្នុងករណីដែលពលរដ្ឋយល់ដឹងតិចពីកិច្ចការសង្គមពួកគេងាយនឹងជ្រួលជ្រើមតាមគ្នាដោយមិនបែងចែកល្អអាក្រក់ហើយអាចបោះឆ្នោតឲ្យអ្នកនយោបាយទុច្ចរិតមកកាន់ការងាររដ្ឋ។ ប្លាតុងច្បាស់ថាជាធម្មតាមានមនុស្សតិចណាស់ដែលគិតគូរពីសុខទុក្ខសង្គម និងកម្ររើសបានមនុស្សត្រឹមត្រូវមកកាន់ការងារជាតិណាស់។ គាត់ថាប្រជាធិបតេយ្យដំណើរការទៅបានដោយរលូន និងបានជាប្រយោជន៍លុះត្រាណាតែពលរដ្ឋភាគច្រើនមានលក្ខណៈជាទស្សនវិទូគឺចេះគិតពិចារណាវិភាគហេតុផល។
ប្លាតុងថាអ្នកដឹកនាំដាច់ខាតត្រូវតែជាទស្សវិទូដែលគាត់ហៅថានាយករដ្ឋមន្ត្រីទស្សនវិទូទើបគេមានទស្សនវិស័យក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា និងអភិវឌ្ឍជាតិទៅរកភាពសុដុមរមនា។
ប្លាតុងថាអ្នកដឹកនាំដាច់ខាតត្រូវតែជាទស្សវិទូដែលគាត់ហៅថានាយករដ្ឋមន្ត្រីទស្សនវិទូទើបគេមានទស្សនវិស័យក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា និងអភិវឌ្ឍជាតិទៅរកភាពសុដុមរមនា។
ទស្សនវិជ្ជារបស់ប្លាតុងបង្រៀនពីជីវិតឧត្ដមតាមមធ្យោបាយគិតពិចារណាពីខ្លួនឯង។ វាស័ក្ដិសមជាមេរៀនឲ្យអ្នកចេះដឹងសម័យថ្មីដែលមិនចូលចិត្ដសិក្សាពីធម៌បានស្វែងយល់។ មនុស្សសម័យថ្មីមិនសូវបានសិក្សាពីព្រះធម៌ដែលជាមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេ។
គេមិនដឹងទេថាធម៌គឺធម្មជាតិជាសភាវទ្រទ្រង់លោកហើយព្រះពុទ្ធត្រាស់ដឹងធម៌ដែលមេរៀនរបស់ទ្រង់មានឈ្មោះថាព្រះធម៌។ ផ្ទុយទៅវិញកាលណាគិតដល់ធម៌ភាគច្រើនគិតដល់សំឡេងសូត្រជាភាសាបាលី និងតែងចំអកថាសម្រាប់តែយាយៗសូត្រឡើងឋានសួគ៌។ ខ្មែរបានចំណាយលុយជាច្រើនលើពិធីសាសនាដោយមិនដឹងថាអ្វីជាបុណ្យអ្វីជាបាប។
អ្នកសាសនានាំមនុស្សដែលដើរតាមឲ្យជឿដោយមិនពិចារណាឈរលើហេតុផលដែលប្រាសចាកទាំងស្រុងពីការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ។ ទ្រង់បានបង្រៀនថាមាននេះទើបមាននោះ នេះអត់នោះអត់។ នេះហើយច្បាប់ហេតុផលគឺគ្មានអ្វីមួយអាចកើតប្រាសចាកហេតុឡើយ។ ក្រោយពីរៀនទស្សនវិជ្ជាបើទៅសិក្សាពីព្រះធម៌នោះគេនឹងឃើញថាពន្លឺនៃព្រះធម៌ភ្លឺថ្លាលើសទស្សនវិជ្ជាទៅទៀត។
ពេលខ្លះអ្នកចេះដឹងផ្នែកបច្ចេកទេសមិនគាំទ្រទស្សនវិជ្ជាជីវិតទេព្រោះទស្សនវិទូមិនគិតប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនដែលខុសពីចិត្ដអាត្មានិយមរបស់គេតែដោយសារគេបដិសេធហេតុផលមិនបានទើបគេមិនប្រឆាំងដោយចេញមុខ។
នៅស្រុកយើងមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធត្រូវបានអ្នកសាសនាយកមកធ្វើជាទុនរកប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនទើបធ្វើឲ្យអ្នកចេះដឹងកាន់តែមិនស្គាល់តម្លៃព្រះធម៌។ តាមការសិក្សាពីទស្សនវិជ្ជារបស់ប្លាតុងឃើញថាវាអាចជួយទ្រទ្រង់ពិភពលោកដោយបង្រៀនមនុស្សមិនឲ្យអាត្មានិយមដើម្បីតែខ្លួនឯង និងក្រុមគ្រួសារ។
តើមានអ្វីដែលថ្លៃថ្នូរប្រសើរស្មើនឹងភាពថ្លៃថ្នូររបស់ជាតិសាសន៍យើង? ជាសច្ចៈតើអាចទៅរួចទេដែលនរណាម្នាក់ចង់រកភាពថ្លៃថ្នូរដោយឡែកចេញពីភាពថោកទាបជារួមរបស់ពូជសាសន៍ខ្លួន? ទោះជាមានឋានៈសង្គមខ្ពស់ និងលុយច្រើនប៉ុនណាក៏ដោយតែបើជាតិសាសន៍យើងជារួមថោកទាបតើយើងថ្លៃថ្នូរតែមួយក្រុមតូចម៉េចកើត?វាឥតមានអ្វីប្រសើរថ្លៃថ្លាជាងភាពថ្លៃថ្នូររបស់ជាតិសាសន៍យើងដែលត្រូវការការចូលរួមគិតរួមធ្វើ និងរួមទទួលខុសត្រូវរបស់ពួកយើងទាំងអស់គ្នាដើម្បីកសាងភាពថ្លៃថ្នូរសម្រាប់ជាតិសាសន៍យើងនោះទេ៕
==)
ReplyDelete